Κριτήρια Αξιολόγησης Συνεξέτασης Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας Γ΄ λυκείου

ΚΡΙΤΗΡΙΟ1: ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ

Κείμενο 1:  Σε ύψη ρεκόρ την περίοδο της κρίσης η πρόωρη σχολική εγκατάλειψη

Την ώρα που οι Ευρωπαίοι Συνήγοροι του Παιδιού ζητούν ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση για όλα τα παιδιά, το αυτονόητο δηλαδή, η πρόωρη σχολική εγκατάλειψή του στη χώρα μας σημειώνει ύψη ρεκόρ την περίοδο της κρίσης.

Συγκεκριμένα, περισσότεροι από ένας στους τέσσερις νέους ηλικίας 20-24 ετών, ποσοστό 26,1%, βρίσκονταν εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης το 2015, ποσοστό ελαφρώς μειωμένο σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές της κρίσης που έφτασε και σχεδόν τον έναν στους τρεις νέους (31,3% το 2013).[…]

Από τα στοιχεία της Eurostat προκύπτει ακόμη ότι οι περισσότεροι από τους μισούς νέους ηλικίας 20-24 εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης σε ποσοστό 54,1% έχουν ολοκληρώσει μόνο την υποχρεωτική εκπαίδευση, είναι δηλαδή απόφοιτοι Γυμνασίου, χωρίς απολυτήριο Λυκείου, ενώ οι περιφέρειες στην Ελλάδα με ποσοστά νέων 18-24 ετών χωρίς εφόδια που ξεπερνούν ακόμη και τον ελληνικό μέσο όρο (23,7%) έναντι 15,8% του κοινοτικού είναι η Στερεά Ελλάδα με το αποκαρδιωτικό 42,8%, τα Ιόνια νησιά (38%), το Νότιο Αιγαίο (37,4%), η Πελοπόννησος (35,4%), η Θεσσαλία (33%), το Βόρειο Αιγαίο (30%), η Ανατολική Μακεδονία/Θράκη και Δυτική Μακεδονία, δηλαδή οι 8 από τις 15 περιφέρειες της χώρας, δίνοντας έτσι άλλη μια εικόνα της διάστασης του προβλήματος των νέων που ενηλικιώνονται χωρίς εφόδια, γνώσεις και δεξιότητες.

Κατά τα άλλα, ο στρατηγικός στόχος στην Ε.Ε. είναι ότι το ποσοστό των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση θα πρέπει να είναι μικρότερο του 10% το 2020.

Χαμηλές επιδόσεις, εργασία, λόγοι υγείας ή κοινωνικά και οικογενειακά προβλήματα; Ανεξάρτητα από τους λόγους που οδηγούν στη σχολική διαρροή, «επειδή δεν είναι ένα μονοδιάστατο φαινόμενο και ακολουθεί τους νέους σε επόμενα στάδια του κύκλου ζωής τους είναι σημαντικό να προλαμβάνεται», μας λέει ο ερευνητής που επισημαίνει την αναγκαιότητα χάραξης πολιτικής για την αντιμετώπισή του.

Ιωάννα Σωτήρχου, Εφημερίδα των Συντακτών, 27-10-2016, http://www.efsyn.gr/arthro/se-ypsi-rekor-tin-periodo-tis-krisis-i-proori-sholiki-egkataleipsi (απόσπασμα)

Κείμενο 2: Οι επιπτώσεις του αναλφαβητισμού

Τα αναλφάβητα άτομα αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες τόσο σε καθημερινές δραστηριότητες (κατανόηση εγγράφων, λογαριασμών, πινακίδων κ.ά.) και στην επαγγελματική τους ζωή, όσο και στις σχέσεις τους με το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Αρχικά, το άτομο απομακρύνεται από τους γύρω του και αποξενώνεται, καθώς νιώθει μειονεκτικά. Στη συνέχεια, νιώθει αδύναμο όσον αφορά στην ενημέρωσή του, αλλά και εξαρτημένο από τους γύρω του, αφού χρειάζεται μονίμως τη βοήθειά τους και συχνά γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης. Επιπλέον, το άτομο έχει σαφώς λιγότερες επαγγελματικές ευκαιρίες από κάποιον μορφωμένο και έτσι αυτομάτως εντάσσεται σε μια «κατώτερη» κοινωνική ομάδα.

Επιπρόσθετα, όσον αφορά στον πνευματικό τομέα, σίγουρα το αναλφάβητο άτομο γνωρίζει λιγότερα, άρα σκέφτεται διαφορετικά και έχει περιορισμένη αντίληψη του κόσμου. Η κοινωνία για τον αναλφάβητο παύει να είναι δημοκρατική, αφού ο ίδιος δεν μπορεί να ενημερωθεί, να γνωρίσει τα πολιτικά προγράμματα και άρα να επιλέξει ορθά ή να αντιδράσει στην οποιαδήποτε πολιτική απόφαση. Τέλος, δεν έχει σαφή αντίληψη των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, ενώ δυσχεραίνεται και η ομαλή ένταξή του στο κοινωνικό σύνολο.

Εξάλλου, το πρόβλημα της σχολικής διαρροής και κατά συνέπεια του αναλφαβητισμού αποκτά ιδιαίτερη σημασία, επειδή επηρεάζει αρνητικά περισσότερο τους φτωχούς μαθητές που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού και τους εμποδίζει να εξελιχθούν κοινωνικά. Όμως, η μη ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης δυσχεραίνει ακόμη και την ενσωμάτωση των ατόμων στην αγορά εργασίας. Αποτέλεσμα είναι η ελλιπής αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου, γεγονός που συσχετίζεται με την οικονομική δυσπραγία των κοινωνιών. Επιπλέον, ο αναλφαβητισμός οδηγεί στην περιθωριοποίηση και κατά συνέπεια στον κοινωνικό αποκλεισμό και είναι μια ένδειξη καταπάτησης των βασικών δικαιωμάτων του ατόμου, ενώ συνάμα θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή.

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι το πρόβλημα του αναλφαβητισμού είναι μεγάλο, τόσο σε έκταση όσο και σε βάθος, επειδή αποτελεί τροχοπέδη στην πρόοδο ενός λαού σε οικογενειακό, επαγγελματικό, οικονομικό και κοινωνικό-πολιτιστικό επίπεδο. Επιβραδύνει την τεχνολογική χειραφέτηση και αναστέλλει την οικονομική ανάπτυξη, διευρύνοντας το χάσμα μεταξύ των αναπτυσσόμενων και αναπτυγμένων χωρών. Καλλιεργεί τον κοινωνικό αποκλεισμό, προάγει την εργασιακή εκμετάλλευση, ενώ δρα θετικά στην αναζωπύρωση του ρατσισμού. Τέλος, δεν ευνοεί σε καμία περίπτωση την πλήρη ανάπτυξη της προσωπικότητας.

Σ. Ρούσσος κ.α.(χ.χ). Έρευνα Παν. Πελοποννήσου. Πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις της σχολικής διαρροής σε τοπικό επίπεδο. Ζητήματα συμμετοχής σε πολιτικούς θεσμούς και ένταξης στην αγορά εργασίας, 20-21. Από το διαδίκτυο. (διασκευή).

Κείμενο 3  

Τίτος Πατρίκιος, «Ξανά οι λέξεις»

ΟΙ λέξεις μέσα απ’ τα λεξικά χιλιάδες

ξεχύνονται μόλις τ’ ανοίξεις

όπως μυρμήγκια μαύρα, κόκκινα, άσπρα

άμα πατήσεις μυρμηγκοφωλιά.

Πώς να βρεις, πώς να διαλέξεις

μέσα στο συμφυρμό των λέξεων

τη μοναδική που πρέπει,

πώς να γλιτώσεις απ’ τις άλλες

που κολλάνε πλήθος πάνω σου

γυρεύοντας να επιβιώσουν.

Όμως οι ανείπωτες λέξεις κάτω από τη γλώσσα

οι μοναχικές που δε βγαίνουν απ’ το στόμα

κι εκείνες σιγοτρώνε από μέσα

αφήνοντας κουφάρια φυραμένα

ανθρώπων που προσπάθησαν να μιλήσουν

όταν πια ήταν αργά.

Όσο μπορώ

έστω δυο λέξεις να συνδυάζω

υπάρχω.

  Θέμα Α: Να αναφέρετε συνοπτικά (60-70 λέξεις) τις απόψεις του συντάκτη του 2^ου κειμένου για τις επιπτώσεις του αναλφαβητισμού.  Μονάδες 15

Θέμα Β1

Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

α. Το ποσοστό των νέων που εγκαταλείπουν το σχολείο έχει αυξηθεί μετά το 2013 (κείμενο 1).

β. Οι περισσότεροι νέοι εγκαταλείπουν το σχολείο μετά το γυμνάσιο (κείμενο 1).

γ. Το μεγαλύτερο ποσοστό της σχολικής διαρροής παρατηρείται στα νησιά του Ιονίου (κείμενο 1).

δ. Οι αναλφάβητοι μπορεί να αντιμετωπίζουν ποικίλα προβλήματα, δεν έχουν όμως θέμα με την ενημέρωση (κείμενο 2).

ε. Η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου δεν σχετίζεται με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας των μαθητών (κείμενο 2).                                                                    Μονάδες 10

Θέμα Β2  Κείμενο 2

Α. οικονομική δυσπραγία, τροχοπέδη στην πρόοδο ενός λαού, τεχνολογική χειραφέτηση, αναζωπύρωση του ρατσισμού (κείμενο 2): να αποδώσετε τη σημασία των υπογραμμισμένων λέξεων και φράσεων μονολεκτικά ή περιφραστικά επιδιώκοντας το ύφος να γίνει απλούστερο (μονάδες 9).

Β. «Εξάλλου … κοινωνική συνοχή» (κείμενο 2, 3^η παράγραφος):  να εντοπίσετε τις λέξεις που εξασφαλίζουν τη συνοχή μεταξύ των περιόδων και να τις αντικαταστήσετε με άλλες συνώνυμες λέξεις ή εκφράσεις που θα κάνουν το ύφος του κειμένου λογιότερο. (μονάδες 6)

Θέμα Β3  Κείμενο 1 και 2

Να συγκρίνετε τα κείμενα 1 και 2 ως προς το ύφος και την πρόθεση των συντακτών τους. Ποιο από τα δύο πιστεύετε ότι ευαισθητοποιεί περισσότερο τον αναγνώστη στο ζήτημα του αναλφαβητισμού; Σε κάθε περίπτωση να απαντήσετε με αναφορές στα κείμενα. (μονάδες 15)

Θέμα Γ  Κείμενο 3

Ποιο είναι το βασικό θέμα/ερώτημα που θίγει το κείμενο 3; Μέσα από ποιες εκφραστικές επιλογές αναδεικνύεται;  Να απαντήσετε σε ένα κείμενο 150 λέξεων περίπου   (μονάδες 15)

Θέμα Δ

Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα 1 και 2 να παρουσιάσετε σε ένα επιχειρηματολογικό  κείμενο (δικής σας επιλογής) 300-400 λέξεων τους παράγοντες που οδηγούν σε   πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου στη χώρα μας.

Μονάδες 30

---

ΚΡΙΤΗΡΙΟ 2: ΝΑΖΙΣΜΟΣ-ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

Κείμενο 1

Προετοιμάζοντας το Ολοκαύτωμα

Εισαγωγικό σημείωμα

Η Μαρίνα Πετράκη είναι ιστορικός. Το συγκεκριμένο άρθρο της έχει δημοσιευθεί στην εφημερίδα Η Καθημερινή, (κατηγορία Ιστορία, έντυπη και ηλεκτρονική έκδοση). Θέτει το ζήτημα της λειτουργίας του κινηματογράφου ως μέσου προπαγάνδας.

Πεμπτουσία της ναζιστικής ιδεολογίας, μαζί με τη χαρισματική ηγεσία, ήταν η προβολή της έννοιας της «καθαρής» γερμανικής φυλής. Στενά συνδεδεμένος με αυτήν (και τελικά με την ανασυγκρότηση του γερμανικού έθνους, όπως την αντιλαμβανόταν ο εθνικοσοσιαλισμός) ήταν ο στόχος της μετατροπής των μαζών που αποτελούσαν το γερμανικό έθνος σε ένα ενιαίο σύνολο όπου το όλον θα αντικαθιστούσε απολύτως το άτομο. Ο Χίτλερ στόχευε να εξορκίσει το πνεύμα της απελπισίας που βίωναν οι ηττημένοι Γερμανοί και να το αντικαταστήσει με αυτό της απόλυτης υπερηφάνειας, εθνικής αλαζονείας και βεβαίως με το πνεύμα της ανταπόδοσης αντεκδίκησης προς όλους όσους θεωρούσε ο ίδιος υπαίτιους αυτής της ταπείνωσης. Το μίσος προς τον υπεύθυνο εχθρό, η πιο αυθόρμητη αντίδραση του απογοητευμένου όταν το μοιράζεται με άλλους, αποτελεί το πιο ισχυρό ενωτικό συναίσθημα αρκεί να βρεθεί ο κατάλληλος μηχανισμός που θα ενσταλάξει το συναίσθημα αυτό στην ψυχή των μαζών. Η προπαγάνδα του Γιόζεφ Γκέμπελς ήταν το μέσον: εχθρός ήταν ο Εβραίος, το εξιλαστήριο θύμα, ο αποδιοπομπαίος τράγος πάνω στον οποίο τα μέλη του εθνικοσοσιαλισμού θα ξεσπούσαν τη μανία τους. […]

Το πλέον αντιπροσωπευτικό δείγμα άμεσης προπαγάνδας και συκοφαντικής αθλιότητας αποτέλεσε το φιλμ «Der ewige Jude», με υπότιτλο «μια  κινηματογραφική συνεισφορά στο πρόβλημα του παγκόσμιου εβραϊσμού». Το θέμα του «αιωνίως περιπλανώμενου Εβραίου»  ήταν βεβαίως παλαιότερο από τον εθνικοσοσιαλισμό: συνδεόταν με τον θρύλο του καταραμένου Αχάσβαρ του Εβραίου που αρνήθηκε στον Χριστό να ξεκουραστεί, ενόσω κουβαλούσε τον σταυρό και τριγυρνούσε τον κόσμο χωρίς λύτρωση, μεταφέροντας μαζί του επιδημίες και καταστροφές. Στην προκειμένη περίπτωση, ένα μακροσκελές πρόγραμμα αναφερόταν με λεπτομέρειες στα δεινά που επιφέρει η εβραϊκή παρουσία, προετοιμάζοντας τον θεατή. Σκηνές από το γκέτο της Βαρσοβίας, που στο φιλμ παρουσιάζεται ως το πραγματικό βρώμικο και άθλιο σπίτι των Εβραίων,  ενισχύονται από ερμηνευτικά σχόλια ότι οι Εβραίοι αρέσκονται να ζουν έτσι. Χάρτες δείχνουν την πορεία των Εβραίων από την Παλαιστίνη σε όλο τον κόσμο, ενώ η κάμερα κάνει ζουμ σε μια αλληλουχία εικόνων όπου αμέτρητα ποντίκια και Εβραίοι καταβροχθίζουν τα πάντα στον δρόμο τους: τα σχόλια πληροφορούν τον θεατή ότι το μόνο συγκρίσιμο ζώο με αυτούς είναι το ποντίκι. Στο τελευταίο μέρος, το φιλμ επιτίθεται στις θρησκευτικές τελετές και παραδόσεις με αποκορύφωμα την ιεροτελεστία της Kosher –σφαγής– όπως αναφέρεται, «τις πλέον φρικιαστικές σκηνές που έχει ποτέ αποτυπώσει κάμερα». Το φιλμ τελειώνει με παρέλαση, σβάστικες και γαλάζιο ουρανό, ο κόσμος χειροκροτεί, ενώ ακούγεται η ομιλία/προφητεία του Χίτλερ τον Ιανουάριο του 1939. Ο εχθρός έχει αποκαλυφθεί, ο δρόμος για την εξόντωσή του έχει ανοίξει.

Πετράκη, Μ. (29.01.2018). «Προετοιμάζοντας το Ολοκαύτωμα». Η Καθημερινή (έντυπη έκδοση). Ανακτήθηκε από http://www.kathimerini.gr/945523/ gallery/epikairothta/kosmos/proetoimazontas–to–olokaytwma στις 10/04/2019.

Κείμενο 2

Η Προπαγάνδα

«Η αλήθεια είναι κάτι που κατασκευάζεται» (Γκέμπελς)

Η σημασία της επικοινωνίας για την επίτευξη πολιτικών στόχων ήταν ήδη γνωστή από την ελληνική αρχαιότητα και συνεχίζει να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο μέχρι σήμερα. Οι Ναζί, όπως συνήθως συμβαίνει με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, εκμεταλλεύτηκαν όλες τις μορφές προπαγάνδας που τους επέτρεπαν τα μέσα της εποχής τους για να πείσουν το γερμανικό λαό για τη «μεγάλη αξία» και τη «στρατηγική σημασία» των επιλογών τους όσο παράλογες κι αν ήταν αυτές. Ο ίδιος ο Χίτλερ ήταν ταλαντούχος ρήτορας. Στην πρώτη του δημόσια εμφάνιση στο δικαστήριο του Μονάχου, ύστερα από το αποτυχημένο πραξικόπημα στο Bierkeller το 1924, μετέτρεψε μια βέβαιη αποτυχία σε επιτυχία, χάρη στο μεγάλο ρητορικό του ταλέντο. Η θέρμη με την οποία υπερασπίστηκε τα προσωπικά του πιστεύω τον έκανε διάσημο σε ολόκληρη τη Γερμανία. Με τον καιρό οι τρόποι αυτοί έγιναν πιο επιτηδευμένοι, όπως κάθε έμπειρου πολιτικού που μελετά συστηματικά τις αντιδράσεις του κοινού και ξέρει πώς πρέπει να το χειριστεί για να τις προκαλέσει.

Όμως ο κύριος υπεύθυνος για τη μαζική αποδοχή της ναζιστικής κοσμοθεωρίας και τη συσπείρωση του κόσμου γύρω από αυτήν ήταν ο δόκτωρ Γιόζεφ Γκέμπελς. Στις ομιλίες του σημείωνε με χρώματα τον τόνο και τη χροιά της φωνής, τις κινήσεις αλλά και τις παύσεις για χειροκροτήματα. Όπως έλεγε στόχος του ήταν «να κερδίσει την εμπιστοσύνη του κόσμου, ώστε να δεχθεί οποιαδήποτε ιδέα χωρίς να μπορέσει να την αποβάλει ποτέ ξανά». Πίστευε ότι το κοινό δεν χρειάζεται αποδείξεις για την «αλήθεια» των λεγομένων του: «Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο γι’ αυτόν που θέλει να κερδίσει οπαδούς από το να τους δώσει τη δυνατότητα να αποφασίσουν με τη λογική και όχι με το συναίσθημα. Ένα μήνυμα δεν χρειάζεται να είναι αληθινό, αλλά πρέπει να είναι πάντα εύκολο και να επαναλαμβάνεται συχνά και δυνατά. Αλήθεια είναι αυτό που ορίζω εγώ ως αλήθεια!».

Τα συνέδρια του ναζιστικού κόμματος συνοδεύονταν πάντα από εντυπωσιακές παρελάσεις, τις οποίες είχε επιμεληθεί ο ίδιος και οι οποίες μετέδιδαν, μέσα από την εικόνα των στρατιωτών που περπατούσαν ρυθμικά υπό τους ήχους των εμβατηρίων, την εικόνα μιας δυνατής, ανίκητης πολεμικής μηχανής, που γέμιζε τους ηττημένους του Α’ Παγκοσμίου πολέμου Γερμανούς με υπερηφάνεια και σιγουριά για το μέλλον. Οι χιλιάδες σημαίες, οι εντυπωσιακοί φωτισμοί των κτιρίων μαζί με τα συνθήματα που επαναλαμβάνονταν διαρκώς έδιναν την εντύπωση ενός λαού που σαν ένας άνθρωπος βαδίζει με σιγουριά προς έναν κοινό, μεγάλο στόχο.

Το ραδιόφωνο εξελίχθηκε σε πολύτιμο εργαλείο της ναζιστικής προπαγάνδας. Ο Γκέμπελς, χωρίς να υποτιμήσει τη σημασία του Τύπου – για τη λογοκρισία του οποίου είχε δημιουργήσει ειδική υπηρεσία – επικέντρωσε την προσοχή του σε αυτό, πιστεύοντας ότι η μεγαλύτερη αμεσότητα του σε σύγκριση με το γραπτό λόγο προσέφερε καλύτερες δυνατότητες επιρροής του κοινού. Το ραδιόφωνο λοιπόν έπρεπε να μπει σε όλα τα σπίτια. Η μαζική ακρόαση, και μάλιστα σε δημόσιους χώρους, ήταν υποχρεωτική σε ορισμένες περιπτώσεις. Τα καφέ και τα εστιατόρια υποχρεώνονταν να διαθέτουν ραδιόφωνο για να μεταδίδονται οι λόγοι του Χίτλερ και των άλλων ηγετών του ναζιστικού κόμματος και στους δρόμους τοποθετήθηκαν κολόνες με ηχεία. (…).

Ο Γκέμπελς, όμως, εκμεταλλεύτηκε και τις δυνατότητες του κινηματογράφου. Οι γερμανικές ταινίες υποβάλλονταν σε λογοκρισία από το 1933. Το ίδιο το κόμμα έφτιαχνε ταινίες, όπως η Triumph des Williens της Leni Rifenstahl. Η γωνία της λήψης της κάμερας κάνει την προσγείωση του αεροπλάνου του Χίτλερ στην αρχή της ταινίας υπό τους ήχους του μουσικοσυνθέτη Ρίχαρντ Βάγκνερ να μοιάζει με την άφιξη μεσσία που κατεβαίνει από τον ουρανό. Το θέατρο, η λογοτεχνία και η ζωγραφική περνούσαν από αυστηρή λογοκρισία: 6.500 «διεφθαρμένοι» πίνακες ζωγραφικής απαγορεύτηκαν, βιβλία κάηκαν και η μουσική πολλών συνθετών σταμάτησε να ακούγεται. Σημαντικότατες ήταν και οι αλλαγές στην παιδεία. Χιλιάδες εκπαιδευτικοί με αντίθετα πιστεύω απολύθηκαν και τα βιβλία, με πρώτο αυτό της ιστορίας, ξαναγράφτηκαν. Επίσης ξαναγράφηκαν και τα βιβλία της βιολογίας για να αποδεικνύεται και «επιστημονικά» η ανωτερότητα της άριας φυλής. Τα κινήματα των νέων εξαφανίστηκαν και από το 1938 έγινε υποχρεωτική η ένταξη των μαθητών στη ναζιστική νεολαία.

Το υπουργείο προπαγάνδας του Γκέμπελς ήλεγχε οτιδήποτε σχετιζόταν με την καθημερινή ενημέρωση των πολιτών. Μέχρι τις τελευταίες ημέρες του πολέμου, πολλοί Γερμανοί, σύμφωνα με όσα άκουγαν, πίστευαν ότι θα είναι οι νικητές. Εν τούτοις, υπήρξαν και δυσκολίες, ιδιαίτερα ύστερα από τη μεγάλη ήττα των γερμανικών στρατευμάτων στο ανατολικό μέτωπο από τους Σοβιετικούς. Ήταν πολύ δύσκολο τότε να κρατηθεί μυστικός ο θάνατος εκατοντάδων χιλιάδων Γερμανών στρατιωτών καθώς οι οικογένειες τους περίμεναν νέα τους …

(απόσπασμα κειμένου από τη σειρά εντύπων εφημερίδα ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ  ΤΥΠΟΣ, ελαφρώς διασκευασμένο)

Κείμενο 3

Εισαγωγικό σημείωμα

Στις 10 Μαΐου 1933 στην κεντρική πλατεία της Όπερας στο Βερολίνο  μπροστά στο πανεπιστήμιο Humbold  ένα συγκεντρωμένο πλήθος 40.000 κρατώντας  αναμμένους πυρσούς   έκαψαν όλα τα «αντιγερμανικά» βιβλία

Μπέρτολτ  Μπρεχτ, Το κάψιμο των βιβλίων

Όταν διαταγή έβγαλε το καθεστώς να καούνε
σε δημόσιες πλατείες τα βιβλία που
περικλείνουν ιδέες ανατρεπτικές,
κι από παντού κεντρίζανε τα βόδια
να σέρνουν κάρα ολόκληρα
με βιβλία για την πυρά, ένας εξορισμένος
ποιητής, ένας απ’ τους καλύτερους,
διαβάζοντας των βιβλίων τον κατάλογο,
με φρίκη του είδε πως τα δικά του
τα είχανε ξεχάσει. Χύμηξε στο γραφείο του
με τις φτερούγες της οργής, κι έγραψε στους τυράννους ένα γράμμα:
«Κάψτε με!» έγραφε με πένα ακράτητη, «κάψτε με!
Μ’ αφήσατε έξω! Δε μπορείτε να μου το κάνετε αυτό, εμένα!
Την αλήθεια δεν έγραφα πάντα στα βιβλία μου; Και τώρα
μου φερνόσαστε σαν να ’μαι ψεύτης! Σας διατάζω:
Κάψτε με!»

Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα (1938)
(Μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης)

Θέμα Α: Να αποδώσετε συνοπτικά σε περίπου  60-70 λέξεις, τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάδοση της ναζιστικής προπαγάνδας (κείμενο 2)                                                                                                                              Μονάδες 15

 Θέμα Β1

Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

α. Η ναζιστική ιδεολογία βασίστηκε στην καθαρότητα της άριας φυλής (κείμενο 1).

β. Ο Χίτλερ δεν διαμόρφωσε την ιδεολογία του με στόχο την αντεκδίκηση (κείμενο 1).

γ. Το κοινό μίσος λειτούργησε ως  ο συνδετικός ιστός του γερμανικού λαού (κείμενο 1).

δ. Ο Γκέμπελς θεωρούσε αναγκαία την άκριτη αποδοχή της ναζιστικής ιδεολογίας από τον γερμανικό λαό (κείμενο 2).

ε. Το φιλτράρισμα των ειδήσεων για τ ην εξέλιξη του πολέμου δεν ήταν πάντα αποτελεσματικό (κείμενο 2).                                                                             Μονάδες 10

Θέμα Β2  Κείμενο 2

Α. Να ερμηνεύσετε τη χρήση των εισαγωγικών στην δεύτερη  παράγραφο στις παρακάτω περιπτώσεις:  «να κερδίσει … ποτέ ξανά» και  «αλήθεια»  (μονάδες 8)

Β. «Δεν υπάρχει τίποτε … ως αλήθεια!», να παραλείψετε τα εισαγωγικά μετατρέποντας τον ευθύ λόγο σε πλάγιο. Ποια αλλαγή στο ύφος παρατηρείτε; (μονάδες 7)

Θέμα Β3 

Κείμενο 1: Σύμφωνα με τον συγγραφέα, με ποιον τρόπο επιτεύχθηκε η μαζοποίηση  του γερμανικού λαού και ποιος ήταν ο απώτερος στόχος του Χίτλερ; (μονάδες 15)

Θέμα Γ  Κείμενο 3

Εντοπίσετε τα εκφραστικά μέσα με τα οποία αισθητοποιείται η συναισθηματική κατάσταση του ήρωα μόλις πληροφορείται την εξαίρεσή του από το κάψιμο των βιβλίων και προσπαθήστε να ερμηνεύσετε την στάση του σε ένα κείμενο 150 λέξεων (μονάδες 15)

Θέμα Δ

Αξιοποιώντας τα κείμενα 1 και 2, σε ένα επιχειρηματολογικό κείμενο (δικής σας επιλογής) 300-400 λέξεων να αναφερθείτε στα μέσα που χρησιμοποιεί η σύγχρονη πολιτική προπαγάνδα και στους ενδεδειγμένους τρόπους αντίστασης του πολίτη (μονάδες 30)

ΚΡΙΤΗΡΙΟ 3: ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Ξέρω τι έκανες χθες το βράδυ και με ποιους

Ξέρω πού μένει η γάτα σου… Σατανικό το τελευταίο πρότζεκτ του Αμερικανού προγραμματιστή και καθηγητή του Florida State University, Οwen Mundy. Πήρε ως δείγμα ένα εκατομμύριο φωτογραφίες γατιών που βρίσκονται ανεβασμένες σε σάιτ όπως το Instagram, το Flickr και το Twitpic (από τα 15 εκατομμύρια που αυτή τη στιγμή υπάρχουν online με hashtag[1] «cat») και δημιούργησε έναν παγκόσμιο χάρτη με βάση τις συντεταγμένες που βρίσκονταν ενσωματωμένες στα μεταδεδομένα[2] τους, πληροφορίες που οι χρήστες τους «διέρρευσαν» χωρίς να το γνωρίζουν. Όπως πολύ εύστοχα γράφτηκε (refinery29.com), ο Mundy… χάλασε το Ίντερνετ. «Οι άλλοτε αθώες φωτογραφίες μουτρωμένων, γλυκών, χοντρών γατιών που κατακλύζουν τα σάιτ έχουν μετατραπεί σε αξιαγάπητα σύμβολα της παντελούς έλλειψης ιδιωτικότητας που απολαμβάνουμε online». Και, όχι, αυτά δεν συμβαίνουν μόνο «έξω»: στον χάρτη μπορεί να βρει κάποιος 6.584 γάτες με «ελληνικές» διευθύνσεις.

Το θέμα της διασφάλισης της ιδιωτικότητας στην εποχή του Ίντερνετ –που αναδεικνύει το πρότζεκτ του προγραμματιστή– αποτελεί ένα τεράστιο κουβάρι που συνεχώς περιπλέκεται, δεδομένης της τάσης των χρηστών να μοιράζονται λεπτομέρειες για κάθε τους δραστηριότητα. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη επεξεργασία των μεταδεδομένων για να γνωρίζουν φίλοι, γνωστοί, αλλά και άγνωστοί μας πού τρώμε, πού γυμναζόμαστε, πού διασκεδάζουμε –και με ποιους– αφού μόνοι μας ποστάρουμε την πληροφορία με χρήση των πάμπολλων σχετικών εφαρμογών. Μια βόλτα στο Ιnstagram, όπου κατά κανόνα τα προφίλ είναι «ξεκλείδωτα», είναι αποκαλυπτική και για τη διάθεσή μας να φανερώνουμε πολύ περισσότερα από τις συντεταγμένες μας.

Στο πλαίσιο αυτό, ήταν μάλλον κωμική η σπουδή μας να αναπαράγουμε μαζικά στα στάτους μας στο Facebook κείμενο που δήθεν απαγόρευε στον Μαρκ Ζάκεμπεργκ να μοιραστεί τα προσωπικά μας δεδομένα. Το γεγονός ότι επρόκειτο για οφθαλμοφανή απάτη (hoax) απλώς αποκάλυψε τα κενά μεγάλης μερίδας των χρηστών στο θέμα της προστασίας των προσωπικών στοιχείων που μοιράζονται. Οι νεότεροι, πάντως, μοιάζει να κρατούν πιο σφιχτά τα ηνία της online ζωής τους. Σε έρευνα για το «Facebook και την Ιδιωτικότητα» που πραγματοποίησε πρόσφατα η SMG, ομάδα ερευνητών του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό τον καθηγητή κ. Στέλιο Παπαθανασόπουλο, σε δείγμα 291 φοιτητών 18-26 ετών από όλες τις πανεπιστημιακές σχολές της Αττικής, προέκυψε ότι οι νέοι ενδιαφέρονται για τον έλεγχο των προσωπικών τους δεδομένων και καταβάλλουν προσπάθειες για να τα προστατεύσουν. Μεταξύ άλλων βρέθηκε ότι μόνο το 22% των χρηστών απαντάει θετικά σε αιτήματα φιλίας από «αγνώστους», από τους οποίους το 40,9% μόνο όταν έχουν κοινούς φίλους. Στην πλειοψηφία τους, οι χρήστες διατηρούν ημι-δημόσιους λογαριασμούς, με το 41% να έχει ρυθμίσει το προφίλ του να είναι ορατό από «φίλους φίλων». Το 39% έχει επιλέξει να είναι ορατό μόνο σε συγκεκριμένους «φίλους».

Οι περισσότεροι φαίνεται να αξιοποιούν τις δυνατότητες που τους προσφέρει το μέσο για την προστασία των προσωπικών τους δεδομένων, με δημοφιλέστερες την αφαίρεση κάποιας επισήμανσης (untag) που έχει γίνει στο προφίλ τους (92,1%), την προσαρμογή των ρυθμίσεων απορρήτου (91,4%) και την απόκρυψη ή διαγραφή αναρτήσεων από τον τοίχο τους (88,7%). Πάντως, 30,9% των χρηστών δηλώνουν ότι δεν διαβάζουν την πολιτική ιδιωτικότητας των ιστοσελίδων που επισκέπτονται και 21,3% ότι συνήθως αδιαφορούν. Γνωρίζουν, ωστόσο, ότι με την εγγραφή στο Facebook δημοσιοποιούν φωτογραφίες τους, τη λίστα των φίλων τους, πληροφορίες για τα πράγματα που κάνουν και τα μέρη που επισκέπτονται, το επάγγελμά τους κ.ο.κ. «Οι χρήστες, παρά τις ανησυχίες που εκδηλώνουν ή τις επιφυλάξεις που έχουν σχετικά με τον τρόπο που το Facebook διαχειρίζεται τα προσωπικά τους δεδομένα, θεωρούν ότι διατηρούν κατ’ αρχήν τον έλεγχο αυτών μέσα από την αξιοποίηση των ρυθμίσεων απορρήτου, αλλά και ελέγχοντας το περιεχόμενο που δημοσιεύουν», σχολιάζουν οι ερευνητές. «Παρόλο που οι ίδιοι αναγνωρίζουν ότι δημοσιεύουν προσωπικά τους δεδομένα, αυτό δεν φαίνεται να τους δημιουργεί μεγάλη ανασφάλεια».

Γιάνναρου, Λ. (02.12.2014). «Ξέρω τι έκανες χθες το βράδυ και με ποιους». Η Καθημερινή.

Ανακτήθηκε από http://www.kathimerini.gr/794143/article/epikairothta/ellada/3erw-tiekanes-x8es-to-vrady-kai-me-poioy στις 10/04/2019.

Κείμενο 2^ο

(και οι δύο φωτογραφίες αλιευμένες από το διαδίκτυο)

Κείμενο 3^ο

Εισαγωγικό κείμενο

Ο Τζωρτζ Όργουελ (1903-1950) έγραψε το μυθιστόρημα αυτό στη δεκαετία του 1940 απογοητευμένος τόσο από την εξέλιξη της αστικής δημοκρατίας, όσο και από τα φαινόμενα ολοκληρωτισμού του σταλινικού καθεστώτος στη Σοβιετική Ένωση, στην επανάσταση της οποίας είχε πιστέψει. Πρόκειται για ένα έργο πολιτικής και επιστημονικής φαντασίας που περιγράφει με ζοφερά χρώματα τις προοπτικές για την ελευθερία του ανθρώπου

Ήταν μια λαμπρή κρύα μέρα του Απρίλη, και τα ρολόγια έδειχναν μία η ώρα το μεσημέρι. Ο Ουίνστον Σμιθ, με το πηγούνι χωμένο στο στήθος του προσπαθώντας ν’ αποφύγει τον απαίσιο άνεμο, γλίστρησε μέσ’ από τις γυάλινες πόρτες του Μεγάρου της Νίκης, κουβαλώντας μαζί του κι ένα στρόβιλο σκόνης ανακατεμένης με άμμο.

Ο διάδρομος ανάδινε μια ανάμικτη μυρωδιά από βρασμένο λάχανο και παλιά κουρελιασμένα χαλιά. Στην άκρη του διαδρόμου ήταν καρφωμένη στον τοίχο μια πελώρια χρωματιστή αφίσα. Έδειχνε ένα γιγάντιο πρόσωπο πλάτους περισσότερο από ένα μέτρο: ήταν το πρόσωπο ενός ανθρώπου γύρω στα σαράντα πέντε, μ’ ένα παχύ μαύρο μουστάκι και τραχιά όμορφα χαρακτηριστικά. […] Σε κάθε πάτωμα απέναντι από το ασανσέρ, υπήρχε η ίδια αφίσα με το γιγάντιο πρόσωπο που σε παρατηρούσε από τον τοίχο. Ήταν μια απ’ αυτές τις φωτογραφίες που είναι έτσι φτιαγμένες ώστε τα μάτια να δίνουν την εντύπωση πως σε παρακολουθούν όπου κι αν βρίσκεσαι. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΔΕΡΦΟΣ ΣΕ ΒΛΕΠΕΙ, έγραφε η λεζάντα από κάτω.

Μέσα στο διαμέρισμα, μια γλυκιά φωνή διάβαζε δυνατά ένα κατάλογο στοιχείων που αφορούσαν την παραγωγή χυτοσιδήρου. Η φωνή ερχόταν από μια μακρόστενη μετάλλινη πλάκα σαν θαμπό καθρέφτη που αποτελούσε μέρος της επιφάνειας του δεξιού τοίχου. Ο Ουίνστον γύρισε ένα διακόπτη και η φωνή εξασθένησε κάπως, αν και οι λέξεις διακρίνονταν ακόμα. Η συσκευή αυτή (τηλεοθόνη την έλεγαν) μπορούσε μεν να σκοτεινιάσει, αλλά δεν υπήρχε τρόπος να την κλείσει κανείς εντελώς. Προχώρησε προς το παράθυρο. […]

Το πρόσωπο με το μεγάλο μουστάκι δέσποζε σε κάθε καίριο σημείο των δρόμων. Υπήρχε μια τέτοια αφίσα στην πρόσοψη του απέναντι σπιτιού. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΔΕΡΦΟΣ ΣΕ ΒΛΕΠΕΙ, έγραφε η λεζάντα, ενώ τα σκοτεινά μάτια κοίταζαν βαθιά, διαπεραστικά μέσα στα μάτια του Ουίνστον. Κάτω, στο δρόμο μια άλλη αφίσα, ξεσχισμένη στη μια γωνιά παράδερνε σπασμωδικά στον άνεμο, σκεπάζοντας και ξεσκεπάζοντας διαδοχικά τη μοναδική λέξη ΑΓΓΣΟΣ (Αρχικά του Αγγλικός Σοσιαλισμός). Σε μακρινή απόσταση ένα ελικόπτερο έκανε βουτιές ανάμεσα στις στέγες, αιωρείτο στον αέρα σαν μύγα, κι ορμούσε ξανά προς τα εμπρός με μια καμπυλωτή κίνηση. Ήταν η Αστυνομική περίπολος που κατασκόπευε μέσα στα παράθυρα του κόσμου. Οπωσδήποτε, οι περιπολίες δεν είχαν σημασία. Μόνο η Αστυνομία της Σκέψης είχε σημασία.

Πίσω από την πλάτη του Ουίνστον, η φωνή από την τηλεοθόνη φλυαρούσε ακόμα για το σίδερο, και για την υπερκάλυψη του Ενάτου Τρίχρονου Σχεδίου. Η τηλεοθόνη ήταν ταυτόχρονα πομπός και δέκτης. Μπορούσε να συλλάβει κάθε θόρυβο που προερχόταν από τον Ουίνστον, και που ήταν πάνω από το επίπεδο ψιθύρου. Επί πλέον, όσο βρισκόταν μέσα στο οπτικό πεδίο της μετάλλινης πλάκας, οι κινήσεις του μπορούσαν να παρακολουθούνται όπως και ν’ ακούγονται. Βεβαίως, δεν υπήρχε τρόπος να ξέρει κανείς ποια ακριβώς στιγμή παρακολουθούσαν. Το πόσο συχνά ή με ποιο σύστημα συνδεόταν η Αστυνομία της Σκέψης με την κάθε συσκευή, μόνο να το μαντέψει μπορούσε κανείς. Θα μπορούσε ακόμα να διανοηθεί κανείς ότι παρακολουθούσαν τους πάντες συνεχώς. Οπωσδήποτε πάντως μπορούσαν να συνδεθούν με τη συσκευή σου όποτε ήθελαν. Έπρεπε να ζεις –συνήθισες να ζεις (αυτή η συνήθεια είχε καταλήξει να γίνει ένστικτο) με την προϋπόθεση ότι κάθε ήχος που έβγαζες ακουγόταν, και ότι κάθε σου κίνηση παρακολουθείτο, εκτός αν ήταν σκοτάδι.

Ο Ουίνστον εξακολουθούσε να έχει την πλάτη του γυρισμένη στην τηλεοθόνη. Ήταν πιο ασφαλές· παρ’ όλο, που, όπως ήξερε πολύ καλά, ακόμα και μια πλάτη μπορεί να είναι αποκαλυπτική. Ένα χιλιόμετρο μακριά το Υπουργείο Αλήθειας, όπου εργαζόταν, υψωνόταν τεράστιο και άσπρο πάνω από το γυμνό τοπίο. […]

Το Υπουργείο Αλήθειας –ΥΠΑΛ, στη Νέα Ομιλία²– είχε χτυπητή διαφορά από κάθε τι που το περιστοίχιζε. Ήταν μια πελώρια πυραμιδοειδής οικοδομή από άσπρο αστραφτερό μπετόν, που από πάτωμα σε πάτωμα υψωνόταν τριακόσια μέτρα στον αέρα. Από τη θέση που στεκόταν ο Ουίνστον, μόλις μπορούσε να διαβάσει στην άσπρη πρόσοψη του κτιρίου τα κομψά γράμματα που σχημάτιζαν τα τρία συνθήματα του Κόμματος:

 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΙΡΗΝΗ

Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΚΛΑΒΙΑ

Η ΑΓΝΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΜΗ

Τζωρτζ Όργουελ, «1984», Μετάφραση: Ν. Μπάρτη, από το βιβλίο «Θεματικοί Κύκλοι», σελ. 363-364.

ΘΕΜΑ Α

Να αναφέρετε συνοπτικά ποιες συμπεριφορές, σύμφωνα με τον συντάκτη του  1^ου κείμενου, αποδεικνύουν ότι  παραβιάζεται η ιδιωτικότητα στο διαδίκτυο (60-70 λέξεις)  μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β1

Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους ακόλουθους ισχυρισμούς που αναφέρονται στα Κείμενα 1 και 2 γράφοντας για κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη. Να δικαιολογήσετε την απάντησης γράφοντας 2-3 σειρές σε κάθε περίπτωση.

 Ι. Το ζήτημα της έλλειψης ιδιωτικότητας δεν αφορά την ελληνική πραγματικότητα (κειμ. 1)

ΙΙ. Μέσα από την επεξεργασία των μεταδεδομένων μπορεί ο οποιοσδήποτε να γνωρίζει λεπτομέρειες για τις συνήθειές μας. (κειμ.1)

ΙΙΙ. Οι νέοι στην Ελλάδα, σύμφωνα με την έρευνα, προσπαθούν να προστατεύσουν τα προσωπικά τους δεδομένα. (κειμ.1)

 IV. Ο σκιτσογράφος χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο έντομο στην πρώτη εικόνα για να δηλώσει πόσο δύσκολο είναι να εισβάλει κανείς στον προσωπικό σου χώρο. (κειμ. 2)

V. Στη δεύτερη εικόνα παρουσιάζεται η δυνατότητα παρακολούθησης της ζωής των χρηστών από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης  

(κειμ.2)                                                                                                                                μονάδες 10

Θέμα Β2α

  Ποιος τρόπος πειθούς κυριαρχεί  στο πρώτο κείμενο; Να απαντήσετε με αναφορές στο κείμενο. Πώς εξυπηρετεί την πρόθεση του συντάκτη του;  (μονάδες 7)

Θέμα Β2β

Να εξηγήσετε τη χρήση εισαγωγικών στις υπογραμμισμένες φράσεις του 1^ου κειμένου. Επίσης, να δικαιολογήσετε τη χρήση της παρένθεσης στην πρώτη παράγραφο και της διπλής παύλας στη δεύτερη. (μονάδες 8)

Θέμα Β3.

Ποιο είναι το μήνυμα που στέλνει ο δημιουργός των εικόνων;  Αποδώστε το  με  λέξεις εντοπίζοντας την αναλογία που κρύβεται σε κάθε σκίτσο.  (μονάδες 15)

Θέμα Γ. Κείμενο 3.

Στο απόσπασμα περιγράφεται μια κοινωνία όπου όλοι ζουν υπό καθεστώς παρακολούθησης. Αξιοποιώντας το εισαγωγικό σημείωμα και κειμενικούς δείκτες να επιβεβαιώσετε την άποψη αυτή. Πιστεύετε ότι το θέμα του είναι επίκαιρο;  (150 λέξεις) (μονάδες 15)

Θέμα Δ

 Αξιοποιώντας τα κείμενα αναφοράς (1^ο και 2^ο) αναλαμβάνετε να συντάξετε ένα άρθρο για τη διαδικτυακή εφημερίδα του σχολείου σας, στο οποίο θα αναφερθείτε στους πιθανούς κινδύνους που διατρέχει η ιδιωτική ζωή των χρηστών του διαδικτύου (300-400 λέξεις) μονάδες 30

---

[1] Η λέξη hashtag προέρχεται από την ένωση των λέξεων hash και tag, δηλαδή του συμβόλου # (που στα ελληνικά ονομάζεται δίεση) και μιας ετικέτας (λέξης). Χρησιμοποιείται για να κατηγοριοποιήσει δημοσιεύσεις ανάλογα με το θέμα κι έτσι βοηθά στον εντοπισμό μηνυμάτων που έχουν σχέση με το θέμα αυτό.

[2] Τα μεταδεδομένα είναι δομημένη πληροφορία που περιγράφει, εξηγεί, εντοπίζει ή κάνει ευκολότερη την ανάκτηση και διαχείριση πληροφορίας. Πρόκειται δηλαδή για δεδομένα που περιγράφουν άλλα δεδομένα.

ΣΗΜ.: Για το 3ο κριτήριο ευχαριστώ την Εύα Ανδρουλιδάκη