Τα κυριότερα μέτρα της νεοελληνικής ποίησης
1. Ίαμβος: το συνταίριασμα μιας άτονης και μιας τονισμένης συλλαβής (○●). Έτσι, ο στίχος που είναι γραμμένος σε ιαμβικό μέτρο στηρίζει το ρυθμό του στον τόνο των ζυγών συλλαβών του. Δεν είναι, βέβαια, απαραίτητο να τονίζονται όλες οι ζυγές συλλαβές, αλλά τουλάχιστον κάποιες από αυτές. Η πρώτη συλλαβή κάθε ιαμβικού στίχου μπορεί να τονιστεί (τον πρώτο ίαμβο μπορεί να τον αντικαταστήσει τροχαίος). Οι ιαμβικοί στίχοι που ο αριθμός των συλλαβών τους είναι μονός έχουν πάντα τονισμένη την προτελευταία τους συλλαβή και λέγονται παροξύτονοι. Εκείνοι που ο αριθμός των συλλαβών τους είναι ζυγός έχουν τονισμένη ή την τελευταία συλλαβή και λέγονται οξύτονοι ή την τρίτη από το τέλος και λέγονται προπαροξύτονοι. Π.χ. Στη στράτα που διαβαίνανε πουλάκια κιλαηδούσαν ιαμβικός 15σύλλαβος παροξύτονος.
2. Τροχαίος: το συνταίριασμα μιας τονισμένης και μιας άτονης συλλαβής (●○). Έτσι τροχαϊκός είναι ο στίχος που στηρίζει το ρυθμό του στον τόνο των μονών συλλαβών. Δεν είναι, βέβαια, απαραίτητο να τονίζονται όλες οι μονές συλλαβές αλλά τουλάχιστον κάποιες από αυτές. Οι τροχαϊκοί στίχοι που έχουν ζυγό αριθμό συλλαβών έχουν πάντα τονισμένη την προτελευταία τους συλλαβή και λέγονται παροξύτονοι. Εκείνοι που ο αριθμός των συλλαβών τους είναι μονός έχουν τονισμένη ή την τελευταία συλλαβή και λέγονται οξύτονοι ή την τρίτη από το τέλος και λέγονται προπαροξύτονοι. Π.χ. Σε γνωρίζω από την κόψη τροχαϊκός 8σύλλαβος παροξύτονος
3. Ανάπαιστος: το συνταίριασμα δυο άτονων συλλαβών και μιας τονισμένης (○○●). Έτσι ο αναπαιστικός στίχος τονίζεται σε κάθε τρίτη συλλαβή, δηλαδή στην 3η, 6η, 9η κτλ. Π.χ. Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη αναπαιστικός τρίμετρος (10σύλλαβος) Και στην κόμη στεφάνι φορεί αναπαιστικός τρίμετρος ( 9σύλλαβος)
4. Μεσότονος: μια τονισμένη συλλαβή ανάμεσα σε δυο άτονες (○●○). Έτσι ο μεσοτονικός στίχος τονίζεται στις συλλαβές 2η, 5η, 8η κτλ. Π.χ. Η Δόξα δεξιά συντροφεύει μεσοτονικός τρίμετρος 5. Δάκτυλος: το συνταίριασμα μιας τονισμένης συλλαβής με δυο άτονες (●○○). Έτσι, ο δακτυλικός στίχος τονίζεται στις συλλαβές 1η, 4η, 7η κτλ. Π.χ. Ξύπνα δροσιά της αυγής και φεγγάρι δακτυλικός τετράμετρος (11σύλλαβος)
Συνίζηση
Συνίζηση είναι η συνεκφώνηση δύο γειτονικών φωνηέντων σε μια συλλαβή. Αυτό συμβαίνει όταν στην τελευταία συλλαβή μιας λέξης και στην πρώτη της επόμενης υπάρχουν φωνήεντα. Π.χ. στον στίχο «Σε γνωρίζω από την κόψη» η τέταρτη συλλαβή είναι στο τέλος της λέξης γνωρίζω και η πέμπτη συλλαβή είναι η αρχή της λέξης από. Έτσι, τα δυο φωνήεντα που στη γραμματική συνθέτουν δύο συλλαβές στη μετρική διαβάζονται και ισοδυναμούν με μία συλλαβή.
Χασμωδία
Όταν συναντώνται δύο φωνήεντα μέσα στην ίδια λέξη ή συμβαίνει να υπάρχει φωνήεν στο τέλος της λέξης και στην αρχή της επόμενης λέξης και δεν μπορούν να διαβαστούν ως μία συλλαβή, τότε διαβάζονται και ισοδυναμούν με δύο συλλαβές. Π.χ. ο στίχος «Σε μια ρώγα από σταφύλι» από το ποίημα του Ζ. Παπαντωνίου.
Ομοιοκαταληξία
1. Ζευγαρωτή: ο πρώτος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον δεύτερο, ο τρίτος με τον τέταρτο κτλ. α α β β
2. Πλεχτή: μέσα σ’ ένα τετράστιχο, ο πρώτος με τον τρίτο κι ο δεύτερος με τον τέταρτο α β α β
3. Σταυρωτή: μέσα σ’ ένα τετράστιχο ο πρώτος με τον τέταρτο κι ο δεύτερος με τον τρίτο α β β α
4. Ζευγαροπλεχτή: μέσα σ’ ένα εξάστιχο, ο πρώτος με τον δεύτερο, ο τέταρτος με τον πέμπτο και ο τρίτος με τον έκτο α α β γ γ β
5. Ανάκατη, χωρίς ορισμένη σειρά.
Γλώσσα και Λογοτεχνία 