ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ

Ο ρομαντισμός είναι ένα από τα σημαντικότερα πνευματικά και καλλιτεχνικά κινήματα όλων των εποχών. Εκδηλώθηκε και κυριάρχησε στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία, στην Αγγλία, τη Γερμανία και τη Γαλλία, από τα τέλη του 18^ου αιώνα έως τα μέσα του 19^ου αιώνα (1790-1850). Με κάποια καθυστέρηση εμφανίζεται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.

Ο ρομαντισμός δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση σε ορισμένα θέματα (ο έρωτας, η ελευθερία, η περιπέ­τεια, η φύση, ο θεός), σε ορισμένα σκηνικά (ηλιοβασιλέματα, βρο­χή, φεγγάρι, ερείπια, λίμνες, παρελθόν, έντονο τοπικό χρώμα) και σε ορισμένα εκφραστικά μέσα δηλωτικά του πάθους (πρώτο πρόσω­πο, επιφωνήματα, ρητορικές μεγαλοστομίες, αναφωνήσεις κτλ.).  Τέ­λος εκφράζει (και καλλιεργεί) μια μελαγχολία χωρίς συγκεκριμένο αντικείμενο αναφοράς και μια απαισιοδοξία χωρίς πραγματικό υπόβαθρο συνήθως. Αυτό το τελευταίο έδωσε στο ρομαντισμό το χαρα­κτηρισμό «αρρώστια του αιώνα» (mal du siecle).

Χαρακτηριστικά Ευρωπαϊκού ρομαντισμού

• Αντίθεση προς τον κλασικισμό και απομάκρυνση από τον ορθολογισμό
• Απελευθερωτική δύναμη της φαντασίας και του συναισθήματος
• Έντονος ρυθμός, χειμαρρώδης λόγος, ελευθερία στη μορφή, ποικίλα εκφραστικά μέσα και κυρίως δυνατές εικόνες
• Άντληση θεμάτων από τον έρωτα, τον θάνατο, τον ηρωισμό, τη μυθολογία
• Ατομικισμός- έκφραση προσωπικών συναισθημάτων του «εγώ» του ήρωα ή του δημιουργού
• Αυθορμητισμός, άδολη εσωτερικότητα
• Πάθος και λυρισμός
• Προσωπική εμπειρία της φύσης, βαθιά εκτίμηση της ομορφιάς της φύσης και θέασή της ως πνευματικής δύναμης
• Οραματισμός, αναπόληση, νοσταλγία
• Διχασμός της συνείδησης ανάμεσα στην επαναστατική δημιουργία και την ανία
• Περιπέτειες, ηρωισμός και αγώνες για την ελευθερία
• Έρωτας, που συνήθως παρουσιάζεται εξιδανικευμένος, μελαγχολικός, ανολοκλήρωτος και καταδικασμένος,
• Θάνατος και το πένθος-εξιδανίκευση του πρόωρου θανάτου
• Απαισιόδοξη αντίληψη του κόσμου, μελαγχολική αποξένωση από τον πραγματικότητα
• Θέματα από τους μεσαιωνικούς ευρωπαϊκούς θρύλους (π.χ. οι ιστορίες του ιππότη Λάνσελοτ και του βασιλιά Αρθούρου), την παράδοση και την εθνική ιστορία των λαών
• Ροπή προς το παράδοξο, το εξωτικό, το υπερφυσικό, το μεταφυσικό
• Υποβλητικά σκηνικά, όπως τα νυχτερινά φεγγαρόλουστα τοπία, σκιερά δάση, μυστηριώδεις λίμνες και ποτάμια, θάλασσα, άνεμος, ομίχλη, φυσικά τοπία σ’ όλες τις εποχές του χρόνου, τα ερείπια και οι αρχαιολογικοί χώροι, τα νεκροταφεία και οι τάφοι.

Ελληνικός ρομαντισμός

Ο ρομαντισμός μεταφέρθηκε στην Ελλάδα όταν σχεδόν είχε παρακμάσει στην Ευρώπη κι επηρέασε την ελληνική ποίηση την περίοδο από το 1830-1880.

• Οι επτανήσιοι Ανδρέας Κάλβος, Διονύσιος Σολωμός, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης αντλούν απευθείας από τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό και επιλέγουν να γράφουν στη δημοτική γλώσσα.
• Στην Αθήνα (αθηναϊκός ρομαντισμός) σημειώνεται στροφή στην καθαρεύουσα, επιλέγονται θέματα από το ένδοξο παρελθόν,  προβάλλεται εθνική ιδεολογία. Κυριότεροι εκπρόσωποι: Αλέξανδρος Σούτσος, Παναγιώτης Σούτσος, Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Ηλίας Τανταλίδης, Θεόδωρος Ορφανίδης, Γεώργιος Παράσχος, Αχιλλεύς Παράσχος, Άγγελος Βλάχος, Σπυρίδων Βασιλειάδης κ.ά.

Χαρακτηριστικά ελληνικού ρομαντισμού

• Μελαγχολία
• Ερωτική θλίψη
• Νοσταλγία για το παρελθόν
• Ανεκπλήρωτος έρωτας
• Φυγή, έξαρση ελευθερίας
• Εκφραστικές υπερβολές
• Στροφή προς την αρχαιότητα
• Επιτηδευμένος λόγος

Πηγές:

Αγάθη Γεωργιάδου, Η ποιητική περιπέτεια, Μεταίχμιο, 2005

Κώστας Μπαλάσκας, Νεοελληνική Ποίηση, Κείμενα, Ερμηνεία, Θεωρία, Επικαιρότητα

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, τ. Α,  Α΄ τάξη Λυκείου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, Διόφαντος